بررسي غيبت و دروغ

[niloofar 25]

غيبت چيست ؟
غيبت يکي از آفات زيانبار زبان که از گناهان بزرگ به شمار مي رود غيبت است .
غيبت به کسر غين بر وزن زينت در لغت يعني پشت سر ديگران بدگويي کردن و سخن ناخوشايند گفتن .

مفهوم غيبت در اصطلاح شرع :
قال النبي صلي الله عليه و آله : « هل تدرون ما الغيبة ؟ قالوا : الله و رسوله اعلم قال : ذکرک اخاک بما يکره . قيل : ارايت ان کان في اخي ما اقول ؟ قال : ان کان فيه ما تقول فقد اغتبته ، فان لم يکن فيه فقد بهتّه » . محجة البيضاء ج5 ص 256 .

رسول اکرم صلي الله عليه و آله به اصحاب خويش فرمودند : آيا مي دانيد که غيبت ، چه معنائي دارد ؟ گفتند که : خدا و رسولش آگاه ترند . آن حضرت فرمودند :
غيبت اينست که برادر ديني خود را به آن چه که ناپسند اوست . ياد کني . سئوال شد : حتّي اگر آنچه را در وي ديده ايم ، نقل کرده باشيم ؟
فرمودند : اگر رفتاري را که در او وجود دارد بگوئي ، غيبت کرده اي و اگر چيزي را که در او نيست بگوئي ، به او تهمت بسته اي .

عن الصادق عليه السلام : « هو أن تقول لأخيک في دينه ما لم يفعل و تبّث عليه امراَ قد ستره الله عليه لم يقم عليه فيه حدّ » . کافي ج 2 ص 357 .
غيبت آن است که آنچه را برادرت در دينش انجام نمي دهد بگوئي ، و امري را که خداوند بر ديگران پنهان داشته ، و براي آن حدّي قرار نداده ، آشکار نمائي .


--------------------------------------------------------------------------------

انگيزه هاي غيبت بنا بر استقراء مرحوم آيت الله شبر در کتاب الاخلاق در دوازده عامل خلاصه ميشوند :
1 – دشمني ، که فردي از راه غيبت کردن و بدگويي ، سعي در تسکين خود کند .

2 – همراهي نمودن با ديگران در استهزاء و مورد تمسخر قرار دادن و ريختن آبرو و شرف افراد ، تا دوستانش از گرد او پراکنده نشوند .

3 – شمردن خطاهاي ديگران براي موجّه جلوه دادن کار غلط خود . مثلا اينکه بگويد : اگر من حرام خوردم فلاني و فلاني هم مي خورند . اگر من فلان کار اشتباه را کردم فلاني نيز آن کار را انجام داده است .

4 – گاهي به خيال اينکه شايد کسي وي را مورد سرزنش قرار دهد ، پيشاپيش ديگرا را مورد هجوم و طعن قرار مي دهد . تا جايي که از اثرسخن ديگران را در مورد خود بي اثر سازد .

5 – مبرّا ساختن خود از عمل اشتباهي که به وي منسوب گشته است . در اينجا براي دور کردن خود از اشتباه مورد بحث نيکي هاي خويش را ذکر مي نمايد .

6 – آن که شخصي بخواهد با کوچک کردن ديگران ، خود را برزگ سازد . مثلا بگويد : فلاني نادان است ، فهم او پائين است ، و ...و قصدش اين باشد که بگويد .. من از او برترم .

7 – حسد ورزيدن نسبت به فردي که به علت خصوصياتي ، مورد احترام و تعريف ديگران مي باشد ، و غيبت کننده با آشکار نمودن عيبها و نواقص وي ، مي خواهد تا جلوه ي آن صفت نيک را در ذهن اطرافيان از بين ببرد .

8 – از ديگران موجبات غيبت ، شوخي و بذله گويي است ، که فرد با ياد کردن از ديگران ، اطرافيان رامي خنداند .

9 – مسخره کردن افراد که به جهت تحقير ديگران انجام مي پذيرد . اين تحقير گاهي حضوري و زماني در غياب آنها واقع مي شود .

10 – بيان تعجب از کار زشت ديگران ، مثلاَ فردي بگويد : عجب کاري از فلان کس ديدم .... .

11 – دلسوزي به حال مردم ، به اين صورت که به جهت دلسوزي به حال افراد ، مشکلات و گرفتاري هاي آنان را بيان مي نمايد .

12 – خشم بر عمل زشت ، گاهي انسان در قبال عمل زشت ديگران به خاطر خداوند ، خشم گرفته ، انجام دهنده ي آن را غياباَ سر زنش نمايد .

در سه قسمت اخير ( غيبت به جهت ابراز تعجب – دلسوزي به حال مردم – خشم بر عمل زشت ) ، چنانچه فردي با خلوص نيت ، مطالبي را بگويد ، ولي نام انجام دهنده ي آن را بر زبان نياورد ، اشکالي ندارد .1
1 - اقتباس از کتاب الاخلاق مرحوم آيت الله سيد عبدالله شبّر ره با ترجمه حسين بهجو و علي مشتاق عسکري

پيامدهاى زيانبار غيبت
غيبت آثار مخرّب زيادى در جامعه انسانى دارد كه اگر دست كم گرفته شود خطر آن بيشتر خواهد بود، اضافه بر اين، آثار سويى از نظر روحانى و معنوى و عقوبتهاى الهى دارد كه در روايات به آن اشاره شده است.در مورد اول امور زير را مىتوان بر شمرد:
1ـ غيبت مهمترين سرمايه جامعه يعنى «سرمايه اعتماد» را از بين مىبرد، زيرا غالب اشخاص داراى نقاط ضعفى هستند كه سعى در كتمان آن دارند اگر آنها پوشيده بمانند، اعتماد مردم نسبت به يكديگر باقى و بر قرار خواهد بود.
ولى كشف آنها بىاعتمادى عجيبى ايجاد مىكند، و مىدانيم اساس تعاون و همكارى اجتماعى، اعتماد متقابل افراد جامعه نسبت به يكديگر است، و بدون آن جامعه بشرى به جهنم سوزانى تبديل مىشود كه مشكلات زندگى اجتماعى را دارد، ولى منافع آن از بين خواهد رفت.
2ـ غيبت سرچشمه سوء ظن نسبت به همگان است، زيرا هنگامى كه عيوب مخفى جمعى از افراد از طريق غيبت آشكار گردد، انسان نسبت به همه پاكان و نيكان هم بدبين مىشود، و مىگويد: لابد آنها نيز در خلوتهاى خود چنين كارهايى دارند كه ما نمىدانيم، و «بر هر كه بنگرى به همين درد مبتلا است».
3ـ غيبت يكى از اسباب اشاعه فحشاء است چرا كه هنگامى كه گناهان مخفى افراد از طريق غيبت آشكار گردد، ديگران نيز تشويق به گناه مىشوند، و اصولا ابهّت گناه از بين مىرود، و عذر و بهانهاى براى آلودگان مىشود كه اگر ما چنين مىكنيم فلان كس كه از ما بهتر و آگاهتر است نيز مرتكب اين عمل مىشود.
در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مىخوانيم كه فرمود: «مَنْ قالَ فى مُؤْمِن مارأتْهُ عَيْناهُ وَ سَمِعَتْهُ اُذُناهُ فَهُوَ مِنَ الَّذِينَ قالَ اللّهُ عَزَّ وَجَلَّ: اِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ اَنْ تَشيْعَ الْفاحِشَةُ فِى الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ اَلِيْمٌ; كسى كه درباره مؤمنى آنچه را چشمش (از بدىها) مىبيند، و گوشش مىشنود و بگويد، او از كسانى است كه خداوند متعال در حق آنان فرموده: كسانى كه دوست دارند، كارهاى زشت در ميان مؤمنان شايع شود، عذاب دردناكى دارند».(1)
4ـ غيبت، گنهكاران را در گناهشان جسور مىكند، زيرا مادام كه پرده از اعمال انسان برداشته نشده است شرم و حيا مانع از گناهان بيشتر و علنىتر است اما هنگامى كه كوس رسوايى كسى را بر سر بازار زدند از ارتكاب گناه پروايى نخواهد داشت.
1. اصول كافى، جلد 2، صفحه 357.
{اخلاق در قرآن}

انگيزه هاى دروغ
دروغ مانند ساير صفات رذيله سرچشمه هاى مختلفى دارد كه مهمترين آنها به شرح زير است:
1ـ ضعف ايمان و اعتقاد. چرا كه اگر دروغگو به علم و قدرت خداوند و وعده هاى او اعتماد كافى داشته باشد هرگز براى رسيدن به اموال دنيا يا تحصيل جاه و مقام، دروغ نمى گويد و موفقيت خود را در دروغ گويى نمى بيند. از فقر نمى ترسد، از پراكنده شدن مردم و بر باد رفتن نفوذ اجتماعى خود هراس ندارد و مقام و قدرت را از سوى خدا مى داند و براى حفظ آن به دروغ متوسل نمى شود. لذا در روايتى از امام باقر(عليه السلام) مى خوانيم: «جانِبُوا الْكِذْبَ فَاِنَّ الْكِذْبَ مُجانِبُ الاِْيْمانِ; از دروغ كناره گيرى كنيد، چرا كه دروغ از ايمان جدا است».(1) حقارت است، افرادى كه گرفتار اين ضعف ها هستند، براى پوشاندن ضعف خود متوسل به دروغ مى شوند. در حديثى از رسول خدا(صلى الله عليه وآله) مى خوانيم: «لايَكْذِبُ الْكاذِبُ اِلاّ مِنْ مَهانَةِ نَفْسِهِ عَلَيْهِ; كسى دروغ نمى گويد مگر به خاطر بى ارزش بودن خودش در نظر خويش».(2)

1.بحارالانوار، جلد 66، صفحه 386.
2.كنزالعمّال، حديث 8231 (جلد 3، صفحه 625).
{اخلاق در قرآن}

2ـ ديگر از سرچشمه هاى دروغ ضعف شخصيت و عقدهدروغ مصلحتي يا راست
با تشکر از همه دوستان که در اين موضوع شرکت کرده اند.
آنچه در تعاليم اسلامي و دستورات الهي ملاک جائز شدن نهي ها است ضرورت است. انسان در ضرورت مي تواند از انجام دستوري چشم پوشي کند،مثلا: دروغ حرام و زشت است،اما در ضرورت مي توان دروغ گفت.
نکته قابل توجه آنکه: مطابقت با عدل باشد.
دوستان از دروغ مصلحتي صحبت به ميان آوردند که بايد گفت دروغ مصلحتي:
1- در تنگناها و ضرورت جائز مي گردد.
2- براي مقابله با ظلم(نه ظلم کردن وبه سود و منافع خود رسيدن)و تعدي باشد.
3- تلاش ما بر اين باشد که راه موجه و منطقي پيدا کنيم. از جمله نکات غفلت شده اين مثال است که براي اصلاح بين مومنين دروغ جائز است،که با يد تصحيح کنيم ؛ اگر راه ديگري نباشد و موجب فاش شدن دروغ و بد نامي ما نشود،اين کار جائز است.
4- با توريه حل نشود.
توريه:از شما درباره ليوان آبي مي پرسند و شما ظرف غذا را منظور مي کنيد و قسمتي از کلام را بلند مي گوئيد که فرد متوجه منظورتان نشود.
{عروة الوثقي،نقطه هاي در اخلاق عملي،اخلاق در قرآن}

جامعه اسلامي اگر مردم يکديگر رو دوست داشته باشن به همديگر دروغ نميگن .دوست نداشتن مردم از سياستهاي شيطان است]انما يريد الشيطان ان يوقع بينکم العداوةو البغضاءالي يوم القيامة؛العمران،91 شيطان دوست داره بين مومنين عداوة ودشمني حاکم باشد که يکي از پيامدهاي آن رواج دروغ بين آنهاست

[ammin]

نحوه پرهیزیکی ازعلما ازبیان مشکوک به غیبت

‏یکی ازمردان خدا که درتهران میزیست مراحل معنوی راپیموده بود اما درآن حدی نبود که بتواند به عنوان یک استاد ازدیگران دستگیری کند.صاحبنظران وآشنایان راه به صراحت دیگران راازپیروی او پرهیزمیدادند اما آیت الله بهجت هیچگاه جمله ای در ردآن شخص نفرمودند..

یکی ازعلاقه مندان برای دیدن آن مردبه تهران رفته بود وسپس به محضرآیت الله بهجت درقم رسید. ایشان با اشاره ای لطیف به ملاقات این شخص با آن مردخدا،سخنی به این مضمون فرمودند؛؛همانگونه که برخی آب هاپاک هستند اماپاک کننده نیستند،برخی ازمردان خوب هم چنین هستند؛؛

(وبدین صورت بدون غیبت آن شخص ،به شاگردفهماندند)؛آن شخص خودش انسان خوبی است امابرای استادبودن مناسب نیست.